Het ‘denken, voelen, doen’-doolhof

Veel mensen met autisme vinden het lastig om gevoelens op te merken en/of te plaatsen. Een term die weleens gebruikt wordt om dit te beschrijven is alexithymie, wat ‘zonder woorden voor gevoel’ betekent. Er zijn verschillende modellen die proberen te verklaren hoe dit komt. Het model van de ‘denken, voelen, doen’-driehoek heeft mij erg geholpen om mezelf beter te begrijpen. 

Volgens dit model is ons denken, voelen en doen in onze hersenen met elkaar verbonden. Ze vormen als het ware een driehoek. Zo ontstaat er samenhang tussen wat we denken, voelen en doen naar aanleiding van gebeurtenissen. Bij mensen zonder autisme zijn dit soepele snelle verbindingen waardoor ze meestal als vanzelf weten wat ze denken, voelen en doen.

Bij mensen met autisme zijn deze verbindingen vaak zwakker. We hebben bijvoorbeeld wel gevoelens maar kunnen hier moeilijker uiting aan geven omdat de verbinding naar ons denken en/of doen niet zo soepel loopt. Het verschilt van persoon tot persoon met autisme welke verbindingen in deze driehoek minder goed zijn aangelegd.

Zelf loop ik vooral aan tegen een zwakkere verbinding tussen mijn denken en voelen. Ik vind het bijvoorbeeld heel moeilijk om te weten wat ik op een bepaald moment voel; vaak kom ik hier veel later achter door te bedenken wat logisch zou zijn om te voelen in deze situatie. Omdat dit zo cognitief beredeneerd is, heb ik het ook weleens mis. Het toetsen of mijn bedenksels ook daadwerkelijk bij mijn gevoel passen vind ik erg ingewikkeld. Wat ik voel en waar dat mee te maken heeft kan daarom heel raadselachtig voor me zijn. Dat is vervelend want als ik niet weet wat ik voel en hoe dat komt, kan ik ook geen oplossing bedenken.

Sommige mensen met autisme voelen anderen niet goed aan. Ik lijk vaak wel intuïtief aan te voelen wat er omgaat in anderen maar kan dit meestal niet plaatsen. De stemming die ik intuïtief heb aangevoeld komt niet goed in mijn denken terecht. Dan kriebelt er een gevoel maar ik weet niet of het van mij is of van de ander en wat het precies is. Vaak ben ik me zelfs niet eens echt bewust van dit gevoel maar beïnvloedt het me wel. Daardoor raak ik erg gespannen en in de war. Wanneer mensen dan vertellen wat er aan de hand is, vallen alle stukjes vaak op hun plek en voel ik me erg opgelucht. Daarom vind ik het prettig als mensen open zijn en praten over wat ze voelen en ervaren, en wat ze van mij verwachten. Op die manier kan ik het sneller plaatsen en lukt het meestal wel om er voor de ander te zijn als dat nodig is. Het voelt vaak alsof ik in mijn hoofd door een doolhof heen moet werken om samenhang te creëren tussen mijn denken, voelen en doen. Soms lukt het en soms verdwaal ik onderweg. Het gaat in ieder geval niet vanzelf. Daarom noem ik de ‘denken, voelen, doen’-driehoek, bij mij het ‘denken, voelen, doen’-doolhof.

Cognitieve gedragstherapie is gebaseerd op het model van de ‘denken, voelen, doen’-driehoek. Je gaat bij deze therapie als cliënt schema’s maken naar aanleiding van gebeurtenissen en geeft daarin aan wat je dacht en welke gevoelens dat veroorzaakte. Als je dat onder de knie hebt, ga je schema’s die onterecht negatieve gevoelens veroorzaakten ‘ombuigen’ door je gedachten in het schema te vervangen door positievere gedachten. Via de verbinding tussen denken en voelen kun je zo je gevoel in positieve zin beïnvloeden. In theorie was ik heel goed hierin, ik bedacht prachtige schema’s die volkomen logisch waren en goed paste bij de situatie. Ik hield mezelf en de therapeut echter voor de gek want eigenlijk had ik geen idee wat ik precies voelde. Ik gebruikte voor het maken van de schema’s alleen mijn ratio. Wist ik veel dat andere mensen als vanzelf weten wat ze voelen, ik dacht dat iedereen dat verstandelijk beredeneerde. Omdat de verbinding tussen mijn denken en voelen niet zo sterk is, hebben mijn gedachten minder invloed op mijn gevoel. Daarom werkte dit onderdeel van de therapie niet zo goed voor mij.

Een ander onderdeel van cognitieve gedragstherapie is het bijhouden van activiteiten en je stemming daarbij. Hierdoor heb ik gemerkt dat mijn gevoel veel beter te beïnvloeden is door mijn doen. Kennelijk is de verbinding tussen mijn voelen en doen beter aangelegd. 

Een voorbeeld: Na een voor mij ingewikkelde sociale interactie kan ik me soms behoorlijk waardeloos en ellendig voelen. Het helpt mij niet zoveel om dan te bedenken dat er ook veel dingen zijn waar ik wel goed in ben (verbinding denken-voelen). Wat mij wel helpt om dat akelige gevoel te verminderen, is om iets te gaan doen waar ik goed in ben (verbinding doen-voelen). Dat kan iets heel eenvoudigs zijn, soms maak ik bijvoorbeeld puzzeltjes van een of twee sterren. Verstandelijk weet ik dat het simpele puzzeltjes zijn en het geen grootse prestatie is maar toch helpt die succeservaring om me weer beter over mezelf te gaan voelen. 

Het kan als vrouw met autisme dus best handig zijn om te weten welke verbindingen in de ‘denken, voelen, doen’- driehoek sterker zijn aangelegd en welke zwakker. Op die manier kun je gebruik leren maken van de sterke verbindingen om bijvoorbeeld je gevoel te beïnvloeden en kun je de zwakkere verbindingen compenseren. Ik leer langzaam steeds beter te navigeren door mijn ‘denken, voelen, doen’-doolhof en hoop dat ik jou als lezer met dit stukje ook een beetje op weg heb geholpen. 

Anne-Claire

Meer informatie:

- Anne-Claire heeft ook een prachtig E-book geschreven waarin ze uitlegt hoe autisme er bij haar uitziet. Dit

E-book kun je hier vinden.